Eg er oppvaksen i Høyanger, ein industritettstad med tradisjonar som strekk seg akkurat like langt tilbake i tid som fabrikken med fjorden gjer det. 

Du kan tru vi feirar 1. mai.

Da eg vaks opp gjekk det lang tid før eg skjønte kva skilnaden på 1. mai-feiringa og 17-mai-feiringa var for noko. For meg var det ganske likestilt, berre at det eine toget enda opp på bytorget, medan det andre toget enda opp med idrettshallen.

I industritettstaden Høyanger var industriidentiteten gjerne like sterk som nasjonalkjensla.

Da eg stod og tok bilde av toget i år, der det kom langsmed elva opp Storgata, med flaggbærarane like stolte som dei alltid er, og med far min i front som i fjor saman med talaren for året, slo det meg at dei to husa dei passerer på vegen – dei som er skilde av Marcus Thranes gate like ved brua i Høyanger sentrum – seier noko om Høyanger i dag.

Først går toget taktfast forbi Coop sitt bygg, det som framleis blir kalla «samvirkehjørnet» av dei fleste eg kjenner i Høyanger. Eit bygg som Coop Vest knapt har investert eit malingstrøk til på mange år. Der den øvste etasjen står tom, tømd for Høyanger sin gamle manufaktur, der «sydamene» sat da eg var liten, og hadde klar bollar og smil når mor mi sende meg inn der så ho kunne handle i fred.

Kaféen vi gjekk på etterpå, den er for lengst vekke. I underetasjen får ein i dag kikke inn i dei gamle lokala til Sport’n om ein går inn frå parkeringsplassen under huset, tomme dei også. Det er ikkje liv laga å ha verken kafé, manufaktur eller sportsbutikk i Høyanger lenger, i alle fall ikkje om ein spør Coop Vest.

Det heile står som eit symbol på forfallet, på nedgangstidene og ikkje minst på forsvinnande folk og aktivitet, tendensen som har låge over Høyanger som ei grå og tung regnskur i fleire tiår, og som verkeleg kunne servere uvêr etter Fundo si nedlegging.

Men toget trakkar vidare, ein fot framfor den andre, kryssar gata, bilar som har tatt feil av klokkeslett eller dag må fint vente, for her kjem Høyanger si folkesjel med vind i segla, segl blåst fulle av blåserekkene bak flaggborga, ein messingvind som aldri sluttar å blåse.

På andre sida av gata ligg Eides Hotel, det einaste gjenkjennelege bygget på maleri og modellar av Høyanger sentrum frå lenge før mi tid. Lenge dryssa malinga om kapp med Coop-bygget på andre sida av gata, i eit kapplaup mot bakken, i eit håp om å regne vekk, ned i rennesteinane, inn i slukar og ut i fjorden, for å komme seg vekk, med ein tydeleg beskjed om at det er betre stadar å opphalde seg enn på husveggar til bygg utan folk, utan aktivitet og utan framtid.

Men slik er det ikkje på Eides i dag. På Eides har befolkninga gått saman, nokre meir enn andre, og sagt at skal vi gjere noko får vi gjere det sjølve. Med dugnad og lokale midlar har huset blitt tvinga på beina. No får det faen meg vere rock sa dei, og stilte Høyanger-folk både på og framfor scena, stilte mat og øl på borda, og stilte eigen tid til rådigheit for å skape aktivitet, næring og eit samlingspunkt. Ein stad alle i Høyanger er forbaska einige om at må vere der, til Ståpelen fell.

Og medan «samvirkehjørnet» har stengde dører på 1. mai, er Eides meir inviterande. Høyanger si folkesjel kan få gå rundturen sin, der dei set nasa for alvor mot framtida og Høyanger skule, men folka på Eides er klare for å ta dei i mot etterpå, også seinare på kvelden om dei vil, for å legge igjen nokre nye gram med lokalhistorie i veggane på staden som har vist at det nyttar om ein set i gong. At det nyttar når ein set det andre beinet framfor det andre når ein driv framover, med eller utan messingblåsarar. 

Kay-Ole Aven Ullebø
Journalist i Ytre Sogn