Grunnen til at eg skriv dette er for å sette søkelys på noko eg meiner er eit viktig problem i samfunnet. For meg er denne teksten veldig personleg, men eg håpar den kan sette min og mange andre sine kvinner sin kvardag i perspektiv, og vise kor utruleg viktig det er å satse på kvinnehelse.
Endometriose: kanskje eit ord som mange av dykk høyrer for første gong i dag? Eit ord så ukjent for mange at til og med mor mi ikkje klarer å uttale det riktig.
For meg er det kvardagen. For knappe fem månadar sidan fekk eg nemleg diagnosen endometriose. Mistanken om det har eg hatt i tre år, smertene i seks år.
Ifølge Endometrioseforeningen i Norge er endometriose «en kronisk tilstand der vev som ligner på livmorslimhinnen vokser andre steder i kroppen». Som oftast veks dette vevet på eggleder, rundt eggstokkar, bukhinne, tarmar eller urinblære.
Hovudsymptomet er ofte smerter; smerter ved mensen, smerter ved eggløysing, smerter når ein har sex, smerter ved avføring, smerter med vannlating, smerter i bekkenet. Rett og slett smerter. Kvinner med endometriose kan også ha symptom som depresjon, utmatting og infertilitet. Problemet med endometriose er at symptoma ofte er så diffuse eller uspesifikke, at det er vanskeleg å knyte dei opp til endometriose og ein blir feildiagnostisert.
Om ein som kvinne går til legen og klager på mensensmerter som ein sjølv meiner er unormale, er det mange svar ein kan få. Mange kvinner har fått høyre at «det er vanlig å ha litt vondt».
Det var ikkje før eg sjølv kom ned til legen og sa ordet «endometriose» at eg blei tatt på alvor. Eg fekk henvisning til gynekolog og var håpefull for å endeleg få svar på smertene mine.
Det viste seg fort at det verken var første, eller siste henvisning til gynekolog eg skulle få, og heile tre år seinare stod eg på venteliste for laparoskopi.
Det er nemleg slik at ein ikkje heilt sikkert kan stille diagnosen endometriose ved ei vanleg gynekologisk undersøking eller ultralyd. Ein må leggast under narkose og gjere ei kikkhullsundersøking der ein undersøker organ i bukhola for å kunne sette ei definitiv diagnose. Det høyrest absurd ut, men eg er ein av dei heldige. For meg tok det nemleg «berre» fem år for å bli diagnostisert, gjennomsnittet ligger på 7 år.
I dag finnes det ingen kur for endometriose, berre lindrande behandling. Behandling av endometriose føregår ofte gjennom hormonell behandling, eller enklare sagt: prevensjon. Ikkje berre er dette problematisk med tanke på biverknadane hormonell prevensjon har på mange kvinner, men det er heller inga løysning på problemet.
Kunnskapen om sjukdommen er for lav. Førekomsten av endometriose er ei av ti kvinner. 10% av kvinnene i Norge er ramma av sjukdommen. Sjukdommen er altså like vanlig som diabetes. Endometriose er så vanleg at kunnskapen burde vere omfattande, forskinga burde vere uendeleg og behandlinga burde vere fungerande, men realiteten er ikkje slik.
Endometriose er øydeleggande for kvardagen til mange. Det øydelegg for studielivet, arbeidslivet, familielivet, og mykje, mykje meir. Det er på tide at denne sjukdommen blir tatt på alvor, og blir prioritert når det kjem til bruk av pengar og ressursar. I fjor blei det kjent at Forskningsrådet løyva 60 millionar kroner til forsking på kvinnehelse, men ikkje ei einaste krone går til forsking på endometriose. Dette må endrast.
Når vi ligg så langt bak med forsking og behandling må samfunnet leggjast til rette på andre måtar. For eksempel bør det bli innført rett til fri når det trengs under menstruasjon. Dette var noko som blei teke opp under valkampen i 2023, der tidlegare statsminister Erna Solberg kom med utsegna «Jeg har klart å være på jobb i alle årene med dette, og jeg har noen år med menstrasjonssmerter». Dette viser kor lite informasjon og innsikt samfunnet, og ikkje minst andre kvinner, har om sjukdommar som endometriose.
For jenter som veks opp i dag må dei søke opp eigne symptom og gå til legen med dei. Det er feil. Eg meiner at kvinnehelse skal bli eit så normalisert tema å diskutere at unge kvinner ikkje skal kjenne på frykt eller skam når det kjem til eigne kropp og helse. Eg meiner at kvinnehelse burde bli ein del av pensum på skulen. Unge kvinner skal få moglegheita til å lære om seg sjølv, og eigen kropp gjennom undervisning, ikkje gjennom eit tilfeldig google-søk.
Vi må få informasjon om kvinnehelse og sjukdommar som endometriose inn i skulane, inn på arbeidsplassane, inn i samfunnet. Kvinner bør føle seg sett og høyrt, ikkje berre av legen, men av medmenneska i kvardagen. For sjølv om nokre kvinner har overkommelege mensensmerter, er vi mange som går rundt og brekker oss, spyr, svimar av og bli sengeliggande på dei verste dagane av månaden.
Det er på tide å prioritere kvinna. Det er på tide å prioritere at kvardagen skal bli overkommeleg, arbeidslivet skal bli freistande, og at det å stå opp om morgonen ikkje bli ein kamp. For det har seg nemleg slik at god kvinnehelse er god folkehelse.
